Frozen shoulder

Frozen shoulder

Frozen shoulder, ook wel capsulitis adhesiva genoemd, is een verstijving van het gewricht tussen schouderkop en kom (het gleno-humerale gewricht). Voor deze engelse term, die goed weergeeft wat er aan de hand is, bestaat geen goede nederlandse vertaling.
We spreken van een primaire of secundaire frozen shoulder.

Primaire frozen shoulder

Van de primaire frozen shoulder kennen we de oorzaak niet (daarom ook wel idiopathische frozen shoulder genoemd). Het komt vaker bij vrouwen dan bij mannen voor, en voornamelijk in de leeftijdsgroep tussen 30 en 60 jaar. Het proces begint met een ontsteking van het slijmvlies (synovitis, zie fig 1).

fig 1: een arthroscopische afbeeling van een ontsteking van het slijmvlies in de eerste fase van frozen shoulder

Dit proces gaat gepaard met veel pijn, vaak ‘s nachts meer dan overdag. Geleidelijk is er een toenemende bewegingsbeperking van de schouder. Deze begint met een beperking van de rotaties (draaiingen) van de schouder, met name van de exorotatie, de draaing naar buiten. Deze 1e fase duurt tussen de 10 en 36 weken.
De 2e fase laat een toenemende funktie beperking zien, met nog steeds veel pijn, waarbij de pijn overigens geleidelijk afneemt. Deze fase duurt tussen 4 en 12 maanden (zie fig 2).

fig 2: een röntgenfoto met contrast in het gewricht van een frozen shoulder, waarbij te zien is dat er door het geschrompelde kapsel maar weinig ruimte voor het contrast is

In de 3e fase is de pijn meestal fors verminderd of verdwenen en treedt langzaam een verbetering van de beweeglijkheid op. Deze periode duurt tussen de 12 en 45 maanden.
Hoewel er tot nu toe geen oorzaak bekend is, zijn er een aantal aandoeningen, waarbij een grotere kans bestaat op het verkrijgen van een frozen shoulder: overbelasting van de schouder, stress en depressie kunnen aanleiding geven tot het ontstaan van een frozen shoulder; verder ontstaat er nogal eens een frozen shoulder na een hartinfarct en longtumoren.
De incidentie onder de algemene bevolking is 2-5%; patiënten met diabetes mellitus hebben een kans van 10-20% op het verkrijgen van een frozen shoulder. 1 op de 3 patienten met een insuline afhankelijke diabetes mellitus krijgen eens in hun leven een frozen shoulder.

Zoals boven beschreven is de primaire frozen shoulder een omkeerbaar proces: in bijna alle gevallen ontstaat er in de loop van de tijd weer beweeglijkheid in de schouder. Aan het eind van het proces is de funktie bijna hetzelfde als van de gezonde schouder, gemiddeld is de funktie 10% minder, de meeste patiënten hebben daar echter weinig last van. Het proces duurt echter lang en sommigen kunnen moeilijk dat geduld opbrengen.

Secundaire frozen shoulder

De stijfheid van de schouder ontstaat tengevolge van een andere aandoening en is vaak het gevolg van een eerdere operatie: als de pezen rondom de schouder te strak zijn gehecht is er weinig beweging te verwachten: als b.v. de spier aan de voorzijde van de schouder, de subscapularis, te strak is teruggehecht kan de schouder niet ver naar buiten draaien: het betreft dus vaak een beperking in 1 richting

Diagnostiek

Bij een stijve schouder moet eerst een 2 tal aandoeningen worden uitgesloten: de eerste, redelijk vaak voorkomend, is artrose (zie daar); de slijtage van de schouder geeft ook een globale bewegingsbeperking van het gewricht tussen kop en kom.
De 2e aandoening is een achterste schouderluxatie; deze wordt nogal eens gemist en presenteert zich, als het acute stadium voorbij is en er niet zoveel pijn is, als een frozen shoulder.
Om de verwarring met deze 2 aandoeningen uit te sluiten is een eenmalige röntgenfoto altijd aangewezen.
Als beide aandoeningen zijn uitgesloten, dan kan er pas van een primaire frozen shoulder worden gesproken.

Conservatieve behandeling

Zoals boven beschreven gaat de frozen shoulder vanzelf over, zij het met een geringe funktie beperking. Desondanks is het zinvol om vanaf de 2e fase te beginnnen met ondersteunende oefentherapie, eerst passieve oefeningen en naderhand geleid aktieve oefeningen. Patiënten kunnen zelf goed rekoefeningen van de schouder doen. Oefenen tijdens de eerste (“warme”) fase moet worden afgeraden, dit is te pijnlijk.
De secundaire frozen shoulder wordt zelden beter na conservatieve behandeling.

Operatieve behandeling

Zelden is operatieve behandeling van een primaire frozen shoulder nodig; bij een langdurig beloop (vaak bij patiënten met een diabetes mellitus) kan een operatie worden aangeboden: deze ingreep gebeurt tegenwoordig arthroscopisch, waarbij het kapsel in het gewricht rondom het glenoid wordt losgemaakt (zie video 1).

Met de “shaver” wordt het kapsel deels verwijderd, deels opengemaakt, waardoor er aanzienlijk meer ruimte in het gewricht ontstaat.

De secundaire frozen shoulder kan zelden conservatief worden behandeld: vaak is het nodig een te strak kapsel of te korte spieren/pezen weer te verlengen; dit kan soms met behulp van een artroscopische operatie, vaak moet dit met een open ingreep gebeuren.